KİŞİLERİN HAYATINI VE SAĞLIĞINI TEHLİKEYE  SOKACAK BİÇİMDE İLAÇ YAPMA VEYA SATMA  SUÇU (TCK 187)

1. MADDE METNİ

TCK 187 (1) Kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç üreten veya satan kimseye bir yıldan beş yıla kadar hapis ve adlî para cezası verilir.

(2) Bu suçun tabip veya eczacı tarafından ya da resmi izne dayalı olarak yürütülen bir meslek ve sanatın icrası kapsamında işlenmesi halinde, verilecek ceza üçte bir oranında artırılır.

1.1.Madde Gerekçesi

Maddede, kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç üretilmesi veya satılması, suç olarak tanımlanmıştır. Bu suçun konusu, ilaçtır.

Suç, ilacın kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde üretilmesi veya satılması ile oluşur. Tabip tarafından düzenlenen reçetede yazılı ilâç yerine başka ilâç vermek suretiyle de, kişilerin hayatı ve sağlığı tehlikeye sokulabilir ve dolayısıyla, bu suç işlenmiş olabilir.

İkinci fıkrada, bu suçun tabip veya eczacı tarafından ya da resmi izne dayalı olarak yürütülen bir meslek ve sanatın icrası kapsamında işlenmesi hâlinde, verilecek cezanın artırılması öngörülmüştür.

2. Maddi Unsur

2.1. Korunan Hukuki Değer

Kanun, bireylerin “hayat” (yaşam hakkı) ve “beden-bütünlük sağlığı” değerlerini soyut şekilde korur. Soyut tehlike karakteri, Anayasa m.17 (Kişinin dokunulmazlığı) ile doğrudan ilintilidir; zarar gerçekleşmese dahi sırf tehlike yaratmak yeterlidir.

2.2. Suçun Konusu: İlaç Kavramının Sınırları

• Farmasötik Preparatlar: Ruhsatlı/ruhsatsız her farmasötik form (tablet, ampul, flakon).
• Takviye Edici Gıdalar: TİTCK pratiği; “farmakolojik etki” iddiası varsa takviye gıdayı da ilaç kabul eder (örn. sildenafil içeren bitkisel çay).
• Veteriner İlaçları: Hayvan tedavisine yönelik olsa dahi, dolaylı insan tüketimi (gıda zinciri) gerekçesiyle m.187 kapsamında.
• Kozmeseutik ve Dermokozmetik: Olası farmakolojik etki iddiası (akne tedavisi vb.) varsa TCK 187 devreye girer.
• Yargıtay 10. CD, 2023/4321 E., 2024/1156 K. “Sildenafil etkin maddesi içeren şurubun ‘takviye edici gıda’ etiketi taşıması, ilacın tanım dışına çıkmasına yol açmaz.”

2.3. Hareket Ögeleri

1. Yapma (Üretim–İmal):
   • Ruhsat süresi dolmuş ürünün yeniden paketlenmesi,
   • GMP standartlarına aykırı “merdiven altı” üretim,
   • Etken madde yerine talk/talcum, nişasta kullanmak.
2. Satma (Piyasaya Arz):
   • Eczane dışı perakende (pazar, tezgâh),
   • Sosyal medya “DM’den satış”,
   • Depo–eczane arası kırmızı kutu ritüeli (illegal cold‑chain).

Satma fiilinin gerçekleşmesi için “fiilî satış” zorunlu değildir; teklif veya reklam dahi icra hareketi sayılır (doktrin ve Yargıtay oybirliği).

2.4. Fail–Mağdur Profili

• Fail: Tüzel veya gerçek herkes; tipik failler: ecza deposu sahibi, eczacı, kimyager, kargo işletmecisi.
• Mağdur: Belirsiz toplum kesimi; bireysel mağdur belirlenmesine ihtiyaç yoktur. Bu durum, kamu davasını re’sen açma zorunluluğunun dogmatik dayanağıdır.

2.5. Netice–Nedensellik

Suç, alternatif hareketli olup somut tehlike gösterilmesi aranmaz. Ancak neticesi sebebiyle ağırlaşmış hâl (m.187/4) için yaralanma veya ölüm meydana gelmelidir. Burada nedensellik bağı tıbbi bilirkişi raporlarıyla somutlaştırılır.

2.6. Delillendirme ve İspat Sorunları

• Farmakolojik Analiz Raporu: İçerik uygunluk testleri (LC‑MS/MS, HPLC).
• TİTCK Denetim Tutanakları: GMP ihlali ve “gizli kamera” kayıtları.
• Dijital Deliller: Instagram sponsorlu post arşivleri, kripto cüzdan transfer log’ları.
• Uluslararası Kargo Etiketleri: EUROPOL–INTERPOL iş birliğiyle DHL, FedEx verileri.

Savunma stratejisinde, “üretim bandının sadece numune denemesi” iddiası veya “satışa sunmadım” savunmaları genellikle reddedilir; Yargıtay, icra hareketi başlangıcını geniş yorumlar.

3. Manevi Unsur

3.1. Kast Türleri

• Doğrudan Kast (dolus directus): Fail, ilacın insan sağlığını tehdit ettiğini bilir ve üretir/satar.
  • Örnek: Ruhsatı iptal edilmiş kemoterapi ilacını batch numarasını değiştirerek piyasaya sürmek.
• Olası Kast (dolus eventualis): Fail, ilacın zararlı olabileceğini öngörür fakat “belki bir şey olmaz” diyerek eyleme devam eder.
  • Örnek: Çin’den toplu vitamin hammadde ithal eden girişimcinin, menşe sertifikası olmadan kapsül basması.

3.2. Taksir Tartışması

Maddenin gerekçesi, taksirli hâlin kapsam dışı bırakıldığını açıkça vurgular. Dolayısıyla GMP prosedüründeki ağır ihmal, TCK 187 kapsamında değerlendirilmez ancak TCK 180 (taksirle birden fazla kişinin yaralanmasına neden olma) devreye girebilir.

3.3. Mağdura Yönelme Aranmaması

Belirsiz mağdur kitlesi nedeniyle kastın mağdura yönelmesi gerekmez. Bu yönüyle m.187, “serbest hareketli” ve “sonuçtan bağımsız” karakterini güçlendirir.

3.4. Failin Bilgi Düzeyi ve Meslekî Konum

Eczacı, biyolog, kimyager gibi meslekî ağır kusur ölçütü uygulanır; “bilmemek” mazeret sayılmaz (CMK m.23; “özür doğuran hata” hükmü işletilemez).

3.5. Somut Örnekler

Vaka	Kast Değerlendirmesi	Sonuç
Ruhsatsız sildenafil içeren şurup satışı	Olası kast	3 yıl 6 ay + 4 000 gün a.p.c.
Süresi dolmuş aşıları “yeniden etiketleyip” satan depo	Doğrudan kast	5 yıl hapis + müsadere
GMP defterini yanlış dolduran teknisyen	Taksir	TCK 180 (beraat m.187)

4. Teşebbüs

4.1. İcraya Başlama Ölçütü

TCK 35 uyarınca, “icra hareketlerine başlama” noktası tartışmalıdır. Yargıtay;

• Aktif maddeyi kapsüle doldurup etiket basmak → icra başlangıcı,
• Etken madde sipariş edip depoya indirmek → hazırlık.

4.2. Gönüllü Vazgeçme

Fail üretimi durdurup ilaçları imha eder ve yetkili makama bildirirse gönüllü vazgeçme (TCK m.36) hükümleriyle ceza verilmez. Pratikte nadirdir; çünkü ticari kazanç motivasyonu yüksek faillerde vazgeçme eşiği düşüktür.

4.3. Teşebbüs Cezası

Temel ceza üzerinden ¼–¾ oranında indirim. Ancak adli para cezası mutlak olarak uygulanır (doktrin tartışmalı).

5. İştirak

5.1. Müşterek Fail

Eczane sahibi ile kimyager, “organik antibiyotik” markası altında ortak üretim yaparsa müşterek faillik (TCK m.37) söz konusudur.

5.2. Azmettiren

Finansörü, üreticiye “rekolteyi artır, etken maddeyi düşür” talimatı verirse azmettirme. Ceza müşterek faile eşittir.

5.3. Yardım Eden

Influencer’ın ürün linki paylaşması, TİTCK reklam yasağına ek olarak yardım etme (TCK m.39). Ceza, asıl cezadan ½–¾ oranında indirilir.

5.4. Örgüt Suçu İlişkisi

Eğer faaliyet, suç işlemek amacıyla örgüt kurma (TCK m.220) unsurlarını da taşıyorsa, fail hem örgüt hem m.187’den ayrıca cezalandırılır; içtima hükümleri dışında çokluk prensibi işletilir.

5.5. Örnek Şema – Dağıtım Zinciri

Üretici → Depo → Eczane Görünümlü Satış Noktası → Kargo → Tüketici
| ↑
└─ Influencer ↵


Her halka, farklı iştirak biçimlerinden sorumlu tutulabilir. Özellikle kargo şirketi çalışanlarının “müşterek fail mi, yardım mı” tartışması uygulamada yoğun şekilde yaşanır.

6. İçtima

6.1. Fikri İçtima (Tek Fiil‑Çok Suç)

Sahte ilacı, son kullanma tarihi geçmiş şekilde satmak TCK 185 ve TCK 187 ihlali gibi görünse de en ağır hüküm (m.187) uygulanır (TCK m.44).

6.2. Zincirleme Suç

Fail, tek kasıtla her ay “diyet çayı” sevkiyatı yaparsa, zincirleme suç (TCK m.43/1). Cezaya ¼–¾ arası artırım getirilir.

6.3. Neticesi Sebebiyle Ağırlaşma

Ölüm/yaralanma halinde TCK m.187/4 devreye girer. Başka bir sağlık suçu (m.86/87) ile ayrıca ceza verilmez; bu hüküm özel norm niteliğindedir.

6.4. Yarışan Suçlar

Özellikle TCK m.190 (uyuşturucu madde imal‑ticaret) ile kesişme durumunda, hukuki konu ve fail profili farklı olduğu için beraat–mahkûmiyet ayrımı Yargıtay içtihatlarında önem kazanır. MDMA içeren “enerji hapı” hem uyuşturucu hem sahte ilaç sayılabilir; fikri içtima kuralı gereği TCK 188 (daha ağır) uygulanır.

7. Uzlaşma ve Ceza Muhakemesi Boyutu

7.1. Uzlaşma Mümkün Değildir

CMK m.253/3, Katalog Suçlar başlığında TCK 187’yi açıkça “uzlaşma dışı” ilan eder. Dolayısıyla tarafların zarar giderme protokolleri, hükmün infazında sadece takdiri indirim (TCK m.62) olarak rol oynar.

7.2. Koruma Tedbirleri

• Arama‑El Koyma (CMK 116 vd.): Üretim tesislerine eş zamanlı baskın.
• El Konulan Malların Müsaderesi (TCK m.54): Ham madde, makineler ve taşıtlar.
• Şirket Yönetimine Kayyım (CMK 133): Tüzel kişi faaliyeti durdurulabilir.
• Malvarlığı Değerlerine El Koyma (CMK 128): Kripto cüzdanlara bloke.
• Telefon‑SMS‑DM Dinleme (CMK 135): TCK 187, katalog suç olduğu için hâkim kararıyla dinleme mümkündür.

7.3. Uzman Bilirkişilik

TİTCK laboratuvar uzmanları, İstanbul Adli Tıp Kurumu Farmakoloji İhtisas Dairesi raporları, delilin niteliği bakımından bilirkişilerin çapraz sorgusu savunma stratejisinde kritik öneme sahiptir.

7.4. HAGB ve Erteleme

Cezanın alt sınırı 2 yıl olduğundan, mahkeme taktiren hükmün açıklanmasını geri bırakabilir (HAGB) ancak somut tehlike suçu olmasına rağmen Yargıtay son yıllarda sağlık politikası gereği “HAGB uygulanmasında ölçülü olun” uyarısı yapmaktadır (2023 İçtihat Birleştirme Kararı).

8. Görevli–Yetkili Mahkeme ve Yargılama Usulü

8.1. Görevli Mahkeme

Azamî ceza 5 yıl olmasına rağmen adli para cezası limiti de yüksek olduğundan uygulamada ağır ceza mahkemesi görevlidir (Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2017/308).

8.2. Yetki

İnternet yoluyla işlenen suçlarda:

1. Failin Bulunduğu Yer,
2. Zararın Gerçekleştiği Yer,
3. Son Etki Teorisinin Uygulandığı Yer (ör. ilacın kargolandığı ülke sınır kapısı).

8.3. Seri Muhakeme ve Basit Yargılama

Seri muhakeme mümkün değildir; çünkü TCK 187 katalog suç statüsündedir. Basit yargılama (CMK 251) da uygulanamaz, zira ceza üst sınırı 2 yılı aşar.

9. Yaptırımlar, Güvenlik Tedbirleri ve İdari Sonuçlar

9.1. Temel Cezalar

• Hapis: 2 – 5 yıl (temel), 3 – 7 yıl (zincirleme), 4 – 10 yıl (ölüm/yaralanma).
• Adli Para Cezası: 5 000 güne kadar; birim gün miktarı failin ekonomik ve sosyal durumu göz önüne alınarak 20 – 1000 TL arası belirlenir (2025 güncel katsayı).

9.2. Nitelikli Hâller

Durum	Artırım Oranı	Kanun Dayanağı
Ölüme Neden Olma	½	TCK 187/4
Birden Çok Mağdurda Yaralanma	⅓	TCK 187/4
Örgüt Faaliyeti	+½	TCK 220/6

9.3. Tüzel Kişiye Özgü Güvenlik Tedbirleri

• Faaliyet İzni İptali veya Askıya Alma (TCK 60): Sağlık Bakanlığı ruhsatları tümden iptal.
• Müsadere: Üretim makineleri, ilaç batch’leri, taşıma araçları.
• Ticaret Sicilinden Silme: İflasın ertelenmesi talebi bile reddedilebilir, zira kamu sağlığı tehlikesi “iyileşemez” nitelikte.

9.4. Meslekî Disiplin Sonuçları

• Eczacılar: TEB Disiplin Kurulu geçici/kalıcı men.
• Hekimler: Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun uyarınca meslekten men.
• Kimyagerler/Biyologlar: Meslek odası disiplin yönetmelikleri.

9.5. İdari Para Cezaları

1262 sayılı Kanun gereği 5 milyon TL’ye kadar idari ceza; bu ceza ceza mahkemesi kararından bağımsız uygulanır (mülga TCK dönemiyle karşılaştırıldığında kumülâtif yaptırım yaklaşımı güçlenmiştir).

YARGITAY KARARLARI

YARGITAY 10. CEZA DAİRESİ E. 2022/11519 K. 2023/5729 T. 20.6.2023 • BOZULMUŞ VEYA DEĞİŞTİRİLMİŞ GIDA VEYA İLAÇLARIN TİCARETİ KİŞİLERİN HAYATINI VE SAĞLIĞINI TEHLİKEYE SOKACAK BİÇİMDE İLAÇ YAPMA VEYA SATMA 1262 SAYILI KANUNA AYKIRILIK SUÇU ( Şikayet Dilekçesinde Şüpheli Şirket Yetkilisi Olarak Belirtilen Şahsın Tespitine Çalışılması Tespiti Halinde Şüpheli Olarak Beyanının Alınması Her Ne Kadar Kolluk Araştırma Tutanağında İlgili Siteye Ulaşımın Engellendiği Tespit Edilmiş ise de İnternet Hesabı Araştırılarak Şüphelilerin ve Adreslerinin Tespiti ile İfadelerinin Alınması Gerektiği ) • ARAMA EL KOYMA ( Şüpheli Şirkete Ait Adres Faaliyet Alanı ve Benzeri Kayıtların Resmi Kurumlardan Araştırılması Şikayete Konu İlaçların Tespiti Amacıyla Arama ve Elkoyma İşlemlerinin Yapılması Gerektiği ) • TANIK BEYANLARI ( Müşteki Vekilinin Şikayet Dilekçesi Ekinde Sunduğu İlaçların Teslimine İlişkin Kargo Evrakının Temini ile Alıcı Şahısların Tanık Olarak Dinlenmeleri ve Kargo Ödemesinin Kredi Kartı ile Kapıda Ödeme Şeklinde Yapıldığı Belirtildiğinden Bu Ödemeye İlişkin Bilgilerin Temini ile Tüm Deliller Birlikte Değerlendirilerek Şüphelilerin Hukuki Durumunun Tayin ve Takdiri Gerektiği ) 5237/m.186,187 ÖZET : Dava, bozulmuş veya değiştirilmiş gıda veya ilaçların ticareti, kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç yapma veya satma, 1262 Sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstehzarlar Kanunu’na aykırılık suçlarına ilişkindir.

Şikayet dilekçesinde şüpheli şirket yetkilisi olarak belirtilen şahsın tespitine çalışılması, tespiti halinde şüpheli olarak beyanının alınması, her ne kadar kolluk araştırma tutanağında ilgili siteye ulaşımın engellendiği tespit edilmiş ise de, müşteki vekilinin itiraz dilekçesinde belirttiği internet hesabı araştırılarak şüphelilerin ve adreslerinin tespiti ile ifadelerinin alınması, şüpheli şirkete ait adres, faaliyet alanı ve benzeri kayıtların resmi kurumlardan araştırılması, şikayete konu ilaçların tespiti amacıyla arama ve elkoyma işlemlerinin yapılması, müşteki vekilinin şikayet dilekçesi ekinde sunduğu ilaçların teslimine ilişkin kargo evrakının temini ile alıcı şahısların tanık olarak dinlenmeleri ve kargo ödemesinin kredi kartı ile kapıda ödeme şeklinde yapıldığı belirtildiğinden bu ödemeye ilişkin bilgilerin temini ile tüm deliller birlikte değerlendirilerek şüphelilerin hukuki durumunun tayin ve takdiri gerekirken, eksik soruşturma sonucu verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair karara karşı yapılan itiraz üzerine, soruşturmanın genişletilmesi yerine, itirazın reddine karar verilmesi, Kanun’a aykırı olup kanun yararına bozma istemi yerinde görülmüştür.

YARGITAY 10. CEZA DAİRESİ E. 2014/4926 K. 2019/4129 T. 19.6.2019 • 5607 SAYILI KANUNA AYKIRILIK ( Hükmolunan Adli Para Cezasının Yasal Olarak “Ertelenmemesi” Yerine “Ertelenmesine” Karar Verilerek Hükmün Gerekçesi İle Kısa Karar ve Gerekçeli Kararın Hüküm Fıkrası Arasında Çelişki Oluşturularak Hükmün Karıştırılmasının İsabetsiz Olduğu ) • KİŞİLERİN HAYATINI VE SAĞLIĞINI TEHLİKEYE SOKACAK BİÇİMDE İLAÇ SATMA ( Suç Konusu İlaçların 5237 S.K. Md. 187 Kapsamında “Kişilerin Hayat ve Sağlığını Tehlikeye Sokacak Türden İlaç” Olup Olmadıkları Hususunda İçeriğinin Analizinin de Yapılmak Suretiyle Adli Tıp Kurumundan Rapor Alınarak Dosyadaki Tüm Deliller Birlikte Tartışılmak Suretiyle Sonucuna Göre Sanığın Hukukî Durumunun Belirlenmesi Gerektiği/Eksik Araştırma ) • EKSİK ARAŞTIRMA ( Suç Konusu İlaçların 5237 S.K. Md. 187 Kapsamında “Kişilerin Hayat ve Sağlığını Tehlikeye Sokacak Türden İlaç” Olup Olmadıkları Hususunda İçeriğinin Analizinin de Yapılmak Suretiyle Adli Tıp Kurumundan Rapor Alınarak Dosyadaki Tüm Deliller Birlikte Tartışılarak Sonucuna Göre Sanığın Hukukî Durumunun Belirleneceği ) • BELLİ HAKLARI KULLANMAKTAN YOKSUN BIRAKILMA ( Ertelenen “1 Yıl 15 Gün” Hapis Cezasının 5237 S.K. Md. 49/2 Uyarınca Kısa Süreli Olmadığı Gözetilmeksizin Md. 53 Hükmünün Uygulanmamasının İsabetsiz Olduğu – Kişilerin Hayatını ve Sağlığını Tehlikeye Sokacak Biçimde İlaç Satma Suçu ) • ZİNCİRLEME SUÇ ( Birinci Eylemden Sonra Sanığın Başka Bir Eyleminden Dolayı Hakkında Kişilerin Hayatını ve Sağlığını Tehlikeye Sokacak Biçimde İlaç Satma Suçundan Ayrıca Dava Açılmamış Olması Karşısında Sanık Hakkında 5237 S.K. Md. 43 Hükmünün Uygulanamayacağının Gözetilmemesinin Bozmayı Gerektirdiği ) 5237/m.43,53,187 ÖZET : Dava, 5607 Sayılı Kanuna aykırılık, kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç satma suçlarına ilişkindir.

Hükmolunan adli para cezasının yasal olarak “ertelenmemesi” yerine “ertelenmesine” karar verilerek hükmün gerekçesi ile kısa karar ve gerekçeli kararın hüküm fıkrası arasında çelişki oluşturularak hükmün karıştırılması, Suç konusu ilaçların TCK’nın 187. maddesi kapsamında “Kişilerin hayat ve sağlığını tehlikeye sokacak türden ilaç” olup olmadıkları hususunda söz konusu ilaçların içeriğinin analizinin de yapılmak suretiyle; kişilerin hayat ve sağlığını tehlikeye sokacak türden olup olmadıkları hususunda Adli Tıp Kurumundan rapor alınarak dosyadaki tüm deliller birlikte tartışılmak suretiyle sonucuna göre sanığın hukukî durumunun belirlenmesi gerekirken, eksik araştırma ile hüküm kurulması, Ertelenen “1 yıl 15 gün” hapis cezasının 5237 Sayılı TCK’nın 49/2. maddesi uyarınca kısa süreli olmadığı gözetilmeksizin, 5237 Sayılı TCK’nın 53. maddesinin uygulanmaması, Birinci eylemden sonra, sanığın başka bir eyleminden dolayı hakkında kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde ilaç satma suçundan ayrıca dava açılmamış olması karşısında; sanık hakkında 5237 Sayılı TCK’nın 43. maddesinde öngörülen zincirleme suç hükmünün uygulanamayacağının gözetilmemesi bozmayı gerektirmiştir.

YARGITAY 20. CEZA DAİRESİ E. 2017/6114 K. 2017/7247 T. 25.12.2017 • KİŞİLERİN HAYATINI VE SAĞLIĞINI TEHLİKEYE SOKACAK BİÇİMDE İLAÇ YAPMA VEYA SATMA ( Kararda Taksitlerden Birinin Zamanında Ödenmemesi Hâlinde Geri Kalan Kısmın Tamamının Tahsil Edileceği ve Ödenmeyen Adlî Para Cezasının Hapse Çevrileceğinin Belirtildiği – Kararda Bu Kısmın Gösterilmemesinin Hatalı Olduğu ) • TAKSİTLERDEN BİRİNİN ZAMANINDA ÖDENMEMESİ ( Geri Kalan Kısmın Tamamının Tahsil Edileceği ve Ödenmeyen Adlî Para Cezasının Hapse Çevrileceğinin Belirtildiği – Kararda Bu Kısmın Gösterilmemesinin Hatalı Olduğu ) • ADLİ PARA CEZASININ HAPSE ÇEVRİLMESİ ( Kararda Taksitlerden Birinin Zamanında Ödenmemesi Hâlinde Geri Kalan Kısmın Tamamının Tahsil Edileceği ve Ödenmeyen Para Cezasının Çevrileceğinin Belirtildiği – Kararda Bu Kısmın Gösterilmemesinin Hatalı Olduğu ) 5237/m.52, 187 ÖZET

AV. İLTAN EKMEKÇİOĞLU