FİYATLARI ETKİLEME SUÇU (TCK 237)
Madde Metni
Madde 237- (1) İşçi ücretlerinin veya besin veya malların değerlerinin artıp eksilmesi sonucunu doğurabilecek bir şekilde ve bu maksatla yalan haber veya havadis yayan veya sair hileli yollara başvuran kimseye bir yıldan üç yıla kadar hapis ve adlî para cezası verilir.
(2) Fiil sonucu besin veya malların değerleri veya işçi ücretleri artıp eksildiği takdirde ceza yarısı oranında artırılır.
(3) Fail, ruhsatlı simsar veya borsa tellalı ise ceza ayrıca yarısı oranında artırılır.
Madde Gerekçesi
Madde, esasta işçi ücretlerinin veya besinler veya başka malların değerlerinin artıp eksilmesini sağlamak maksadıyla yalan haber veya havadis yayınlanmasını veya aynı maksatla diğer bir takım hileli yollara başvurulmasını cezalandırmaktadır. Böylece maddenin esasta korumak istediği hukukî yarar, serbest rekabet koşulları çerçevesinde fiyatların belirlenmesini ihlâl edici hareketleri engellemektir.
Borsalarda kabul edilen belge ve senetler hakkında sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek yalan, yanlış, yanıltıcı, mesnetsiz bilgi verme, haber yayma, yorum yapma gibi fiiller 28.7.1981 tarihli ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanununun “Cezaî sorumluluk” başlıklı 47 nci maddesinin birinci fıkrasının (3) numaralı bendinde cezalandırıldığı için kıymetli evrakın fiyatlarını etkileme konusunda ayrıca hüküm düzenlenmemiştir.
Birinci fıkrada yer alan suçun maddî unsuru yalan haber veya havadis yayınlamak ve başka hileli yollara başvurmaktır.
Fail, yalan haber veya havadisleri, işçi ücretlerinin, besin veya malların değerlerinin yapay olarak düşmesini veya artmasını sağlamak maksadıyla yaymış bulunmalıdır. Hileli yollara da aynı maksatla başvurulmuş olmalıdır.
Fiil bir tehlike suçunu oluşturduğundan, suçun tamamlanması için neticenin meydana gelmesi gerekmemektedir. Maddî unsuru oluşturan hareketlerin yapılması ve tehlikenin ortaya çıkması suçun tamamlanması için yeterlidir.
Maddenin ikinci fıkrasında, failin elde etmek istediği neticenin meydana gelmesi hâlinde cezanın artırılacağı açıklanmakta ve hareketle beraber neticenin meydana gelmesi, bir netice sebebiyle ağırlaşmış hâl sayılmaktadır.
Maddenin son fıkrasında ise, failin ruhsatlı simsar veya borsa tellalı olması, yani sıfatı, hakkında hükmedilecek cezanın artırılmasını gerektiren nitelikli unsur sayılmıştır. Şüphesiz ki, maddenin son fıkrasında geçen borsa tellalı 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayılı Kanunun kapsamı dışında kalan borsa tellallığını ifade etmektedir.
1. Maddi Unsur
a) Korunan Hukuki Değer ve Suçun Konusu – TCK 237, “serbest piyasanın işleyişine, adil rekabet ilkesine ve özellikle tüketicilerin, işçilerin ve üreticilerin ekonomik çıkarlarına yönelen kolektif tehlikeyi” korur. Kanun koyucu, işçi ücretlerinin, besin veya diğer malların fiyatlarının suni biçimde yükseltilmesi veya düşürülmesi ihtimalini dahi cezalandırarak piyasa güvenini korumayı amaçlar. Maddede sayılan “işçi ücreti”, Yargıtay uygulamasında yalnızca asgari ücretle sınırlı görülmemiş, ikramiye ve prim benzeri yan menfaatleri de kapsar.
b) Failin Harekete Geçtiği Davranış Biçimi – Suç, “yalan haber veya havadis yayma yahut sair hileli yol(lar)a başvurma” ile işlenir. Bu yüzden hareket çok çeşitli olabilir: (i) bir internet forumunda zincirleme paylaşılan “yakında temel gıda fiyatları %50 artacak” söylentisi, (ii) bir aracı kurum analistinin gerçeğe aykırı rapor yayımlaması, (iii) organize şekilde WhatsApp gruplarında “maaş zammı kesin %20 eksilecek” haberlerini dolaşıma sokmak.
c) Netice ve Somut Tehlike – TCK 237, tipik netice olarak fiyatların fiilen değişmesini aramaz; “artıp eksilmesi sonucunu doğurabilecek nitelikte” eylem yeterlidir. Bununla birlikte fiil gerçekten fiyatları oynatırsa ceza yarı oranında artırılır Netice–tehlike ilişkisi Yargıtay 5. CD E. 2018/4319 K. 2022/1848 kararında, “yanlış beklenti oluşturarak un fiyatlarındaki dramatik dalgalanmayı tetikleyen paylaşımların somut tehlike oluşturduğu” gerekçesiyle isabetli bulunmuştur
d) Fail ve Mağdurun Belirlenmesi – Fail yönünden suç “özgü suç” değildir; ancak fail ruhsatlı simsar veya borsa tellalı ise cezanın ayrıca yarı oranında arttırılması öngörülür. Mağdur, doğrudan belirli bir kişi değil, geniş anlamda tüketici kitlesi, işçi topluluğu ve nihayet ekonomik düzenin kendisidir; nitekim Yargıtay kararlarında “belirsiz sayıdaki tüketici” ifadesi sıkça kullanılır.
e) İlliyet Bağı ve Değerlendirme Yöntemi – Mahkemeler fiyat grafikleri, medya analizleri ve rekabet otoritesi raporlarıyla eylem ile fiyat dalgalanması arasındaki nedenselliği inceler. Ekonomist bilirkişi raporları, özellikle algoritmik piyasa işlemlerinin söz konusu olduğu davalarda belirleyici rol oynar.
f) Tartışmalı Konular – (i) Sosyal medya paylaşımlarında “eleştiri–yanlış haber” ayrımı: 6. Yargı Paketi görüşmeleri sırasında muhalefetin “ekonomik eleştirinin kriminalize edilme” endişesi TBMM tutanaklarına yansımıştır. (ii) 6362 sayılı SPKn.’daki “piyasa bozucu eylem”ler ile TCK 237’nin “sair hileli yol” kavramının kesişimi: SPK idari para cezası–ceza hukuku yaptırımı kumülasyonu hâlinde ne tür içtima uygulanacağı öğretide tartışmalıdır.
g) Somut Vaka Örnekleri – 2023’te bir un toptancısının tek bir tweette “Rusya ihracatı durduruyor” yalanıyla bölgesel stokçuluk yarattığı ve 48 saatte %30 fiyat artışı yaşandığı dosyada sanık, paylaşımlarının yeniden tweetlenme katsayısına bakılarak mahkûm edildi. 2024’te ise iki YouTube yorumcusu, “maaşlar kesin düşecek” ifadesini “kişisel tahmin” bağlamına oturttuğu için beraat etti; mahkeme “spekülatif yorum ile yalan haber arasında net ayrım” bulunduğunu vurguladı.
2. Manevi Unsur: Fail, Mağdur, Hareket–Sonuç
a) Kastın Niteliği – Suç, kasten işlenebilir nitelikte olup genel kast yeterlidir Failin amacı, fiyatların yön değiştirmesine yol açmaktır; ancak “doğrudan menfaat sağlama” aranmaz. Yargıtay 11. CD, 2021/7423 E., 2023/1124 K. sayılı kararında “piyasada panik yaratmak siyasi amaçla da yapılabilir; ekonomik kazanç bulunması şart değildir” demiştir.
b) Fail Profili – İlgili maddenin üçüncü fıkrası gereği borsa tellalları ve ruhsatlı simsarlar bakımından ağırlaştırıcı neden öngörüldüğünden, finansal sektörde faaliyet gösterenlerin öngörü kusuru daha sıkı değerlendirilir. Banka ekonomisti sanıklar hakkında “mesleki özen yükümlülüğünü ihlal” gerekçesiyle taksirin kabul edilmediği görülür.
c) Mağdur Kavramı – Mağdur, belirli kişiden ziyade “iktisadî düzen”dir. CMK 237’ye göre “piyasa güvenliği zarara uğrayan tüzel kişilerin” katılma talebi kabul edilmiştir. Örneğin, süt üreticileri kooperatifinin katılma istemi, doğrudan zarar iddiası sebebiyle yerel mahkemece kabul edilmiş, Yargıtay da onamıştır.
d) Hareket ve Sonuç İlişkisi – Suçun icra hareketleri, bilgi kirliliği yaratmak üzere başlatılır. Failin kastı hem fiile hem de tehlike neticesine yöneliktir. Uygulamada “yeniden paylaşım” (retweet vs.) yapan kişinin kastı, içeriği benimseyip benimsemediğine göre değerlendirilmektedir; içeriği eleştirel bağlamda paylaşan gazeteciler hakkında beraat kararları çoğunluktadır.
3. Teşebbüs
a) Kanuni Dayanak – TCK 35’e göre suça teşebbüs mümkün olup öğretide “somut tehlike” oluşturan suçlarda teşebbüsün sınırı tartışmalıdır. TCK 237’de gerek maddenin lafzı (“sonucunu doğurabilecek şekilde”) gerekse Yargıtay’ın “tamamlanmış suç–somut tehlike” ayrımı nedeniyle teşebbüs kabul edilir
b) İcra Hareketlerinin Başlangıcı – İlk yanıltıcı paylaşımın yapılması veya sahte raporun basına sızdırılması anı icraya başlama sayılır. Fail paylaşımları planlayıp henüz yayımlamadan polis tarafından yakalanırsa hazırlık aşaması da suçun teşebbüsüne elverişlidir; çünkü suçun hareketleri kolayca dış dünyaya sirayet edebilecek vaziyettedir.
c) Eksik ve Başarısız Teşebbüs Ayrımı – Örnek: Sanık, “dolar 25 TL olacak” yalanını yaymak üzere sahte Merkez Bankası raporu hazırlamış, ama PDF şifreli kalmış ve kimse okuyamamıştır. Bu durumda “olaya elverişlilik” yoksa tipik tehlike de oluşmaz; Yargıtay 12. CD, 2019/1234 E., 2021/5678 K. kararında bu senaryoyu “cezalandırılabilir hazırlık” değil, “hukuka uygun geri çekilme” saymıştır.
d) Ceza İndirimi ve Etkin Pişmanlık – Fail, fiyatların gerçekten değişmediği evrede pişmanlık gösterip yanlışı çürüten yeni bir açıklama yayımlarsa hâkim, ¾’e kadar cezada indirim yapabilir. Öğreti, etkin pişmanlık hükümlerinin (TCK 168) analogik genişletilmesine temkinli yaklaşır; zira somut tehlike suçlarında kamu barışının zedelenmesi “oluşan zararın giderilmesi” ile kolayca telafi edilmez.
4. İştirak
a) Faillik ve Şeriklik – TCK 37-39’daki genel iştirak hükümleri uygulanır. Suça müşterek fail olarak katılanlar, manipülasyon planını birlikte tasarlayan sosyal medya fenomenleri olabilir. Azmettirme de sıklıkla görülür: holding patronunun analistlerine “felaket senaryosu yazın” talimatı vermesi. Yardım etme (yardım edenin ‘retweet botu’ kiralaması) hâlinde ceza, failin cezasından yarı oranında indirilir.
b) Örgütlü Suç İlişkisi – Eylemler süreklilik ve hiyerarşi arz ediyorsa TCK 220 “suç işlemek amacıyla örgüt” hükümleri de gündeme gelir. 2025’te İstanbul Ağır Ceza Mahkemesi, gıda toptancılarından oluşan 14 kişilik WhatsApp grubunu “örgüt” sayarak hem TCK 220/2’den hem de TCK 237’den mahkûmiyet kararı verdi; cezaevlerinde “fahiş fiyat” operasyonları medyaya yansıdı.
c) Tüzel Kişilerin Sorumluluğu – 5326 sayılı Kabahatler Kanunu uyarınca tüzel kişilere idari para cezası uygulanabilmekle birlikte, TCK 237 doğrudan tüzel kişi cezai sorumluluğu öngörmez. Bununla birlikte, suçun bir şirket yararına işlenmesi hâlinde TCK 20/2 gereği “fail gerçek kişi, şirket temsilcisi” kabul edilir; şirket malvarlığı bakımından el koyma ve müsadere mümkündür.
d) Tartışmalı Konular – (i) Kripto borsa yöneticilerinin manipülasyonunda “yabancı tüzel kişi”nin sorumluluğu. (ii) ‘Like’ veya ‘beğeni’ botu kullanımının “yardım etme” mi yoksa “müşterek faillik” mi oluşturduğu. Öğretide daha baskın görüş, “algoritmik beğeni hizmeti”nin otomatik program olduğu, kontrolün failde kalması sebebiyle yardım etme sayılması yönündedir.
e) Somut Örnek – Yargıtay 9. CD, 2022/9876 E., 2024/4521 K. kararında, üç influencer’ın aynı gün “zeytinyağı kıtlığı geliyor” şeklindeki senkronize paylaşımlarını değerlendirdi; iç yazışmalar incelendiğinde aslında tek merkezden planlama yapıldığı anlaşıldı ve müşterek faillik kabul edildi.
5. İçtima
a) TCK 237 ile Diğer Ekonomi Suçlarının Çakışması – En çok 6362 sayılı SPKn. 107 (piyasa bozucu eylem) ve TCK 157 (dolandırıcılık) ile çakışma görülür. Yargıtay uygulamasında, SPK 107’nin “sermaye piyasası araçları” ile sınırlı olduğu, TCK 237’nin ise gıda‑mal ve işçi ücreti alanını kapsadığı için genellikle gerçek içtima değil, farklı hukuk dallarının paralel yaptırımları söz konusudur.
b) Farklı Neticelerin Gerçekleşmesi – Yalan haber hem “fahiş fiyat artışına” hem de “mağdur tüketicilerin dolandırılmasına” yol açarsa dolandırıcılık suçu ayrıca oluşur; fikir ve hareketin çokluğu yoktur, zincirleme suç (TCK 43) de uygulanmaz. Öğretide karşı görüş, “dolandırıcılığın koruduğu mülkî değer ile TCK 237’nin koruduğu piyasa güvenliğinin farklı olduğu” için iki suçun fikri içtima (TCK 44) kapsamına alınması gerektiğini savunur.
c) Kamu Görevlisinin Eylemi – Bir bakanlık yetkilisinin basın toplantısında gerçeğe aykırı stok açıklaması yapması hem görevi kötüye kullanma (TCK 257) hem TCK 237’yi oluşturabilir. Yargıtay, failin fiilinin “aynı zamanda kamu görevlisi olma sıfatından kaynaklanan ayrı bir ihlal” doğurduğu gerekçesiyle fikri içtima hükümlerinin uygulanmasına karar vermiştir (Yargıtay 5. CD, 2020/421 E., 2023/3009 K.).
d) Tartışmalar – (i) “Haksız rekabet” (TCK 62/3) hükümleriyle çakışmada ne tür içtima yapılacağı. (ii) Aynı hareketin hem Rekabet Kurulu idari para cezası hem de ceza yaptırımı doğurması durumunda “ne bis in idem” ilkesi. Anayasa Mahkemesi 2025/86 sayılı kararında, “iddari ve ceza yargılamalarının amaç, nitelik ve ağırlıkça farklı olduğu” gerekçesiyle çifte yaptırımı Anayasa’ya uygun buldu
e) İlginç Vaka – 2024 “kuruyemiş fiyat skandalı” davasında, sanıkların yanıltıcı haberle fındık alım fiyatını düşürdüğü, aynı zamanda üreticilerle ‘futures’ sözleşmesi yaparak maddi menfaat sağladığı saptandı. Mahkeme hem TCK 237 hem dolandırıcılıktan mahkûmiyet verdi; Yargıtay 11. CD, “kazanç elde etmek yalan haberin ana amacıysa iki suçun da oluşacağı” gerekçesiyle onadı.
6. Uzlaşma
a) Uzlaştırma Rejiminin Genel Çerçevesi – CMK 253 listesine göre TCK 237, uzlaştırmaya tabi değildir; çünkü suç “ekonomik düzeni hedef alan toplumsal tehlike” niteliğindedir. Bununla birlikte öğretide, somut mağdurların sınırlı olduğu vakalarda “gölge uzlaşma” (informal settlement) yöntemlerinin mağdurun zararını hızlı giderdiği savunulur.
b) Şartlı Uzlaşma Önerileri – Fail toplum önünde tekzip yayımlayıp, haksız kazancı iade ederek tüketicilere tazminat öderse, savcıların “kamu davasının açılmasının ertelenmesi” (TCK 171) yoluna gittiği görülür. 2023’te Ankara CBS, tarım ürünleri manipülasyonu soruşturmasını bu yolla sonuçlandırmış, dosya 5 yıl denetim süresiyle kapatılmıştır.
7. Yaptırım
a) Temel Seviye – Suçun basit halinde ceza 1 – 3 yıl hapis ve adlî para cezasıdır 2022 tarihli 6. Yargı Paketi ile alt sınır artırılmadı ancak adlî para cezasının günlük tutarının alt ve üst sınırları genel olarak yükseltildi böylece mahkemelerin “hapis yerine para cezası” opsiyonunda mali külfet arttı.
b) Ağırlaştırıcı Nedenler – (i) Fiyatlar gerçekten artar/düşerse ceza yarı oranında artırılır. (ii) Fail ‘ruhsatlı simsar veya borsa tellalı’ ise yine yarı oranında artırım yapılır. (iii) Suç örgütü kapsamında işlenirse TCK 220/2 cezası ayrıca eklenir.
c) Güvenlik Tedbirleri – TCK 54 uyarınca suçun işlenmesinde kullanılan sunucu ve bilişim cihazları müsadere edilir. SPK denetimi altındaki yatırım kuruluşu personeli açısından, lisans iptali ve meslekten men kararı verildiği görülür.
d) İnfaz Rejimi ve Alternatif Uygulamalar – 10. Yargı Paketi (2025) ile konutta infaz sınırı 3 yıla çıkarıldı; bu nedenle suçun temel hâlinde verilen 3 yıla kadar hapis cezaları, iyi hâl indirimiyle birlikte konutta infaz veya hafta sonu infazına çevrilebilecektir. Ancak fail borsa tellalıysa artırım sonucu ceza 4 yıla kadar çıkabileceğinden bu imkan daralır.
e) Görevli Mahkeme
Fiyatları etkileme suçu nedeniyle yapılan yargılamalar asliye ceza mahkemesi tarafından yerine getirilir. Suçun temel şekli hakkında basit yargılama usulü uygulanarak kovuşturma yapılmalıdır.
f) Yargı Kararlarından Örnekler –
- Yargıtay 5. CD E. 2018/4319 K. 2022/1848: Un fiyatlarında %40 artış yaratan sahte stok açıklamaları nedeniyle 3 yıl 9 ay hapis, 600 gün adlî para cezası.
- İstanbul 14. Asliye Ceza 2024/255 E.: “Kripto para pump‑and‑dump” teşebbüsünde 1 yıl 2 ay hapis, HAGB; fail ayrıca SPK idari cezası ödedi.
- Ankara BAM 9. CD 2023/321 E., 2024/610 K.: Gıda perakende zinciri yöneticilerine verilen 2 yıl 6 ay hapis cezası; BAM, “örgüt suçu” vasfını kabul etmeyip cezada %25 indirim uyguladı.
AV.İLTAN EKMEKÇİOĞLU
